Drinkgeld

U deed het misschien ook, afgelopen feestdagen: een envelopje met ‘drinkgeld’ geven aan je kinderen of kleinkinderen? Wel, onthoud dan nu al voor volgend jaar: je doet hen misschien meer plezier met een overschrijving.

Mathias Celis, goedemiddag. Gedragseconoom verbonden aan de UGent.

Ja klopt. En ik moet zeggen dat ik een beetje verrast ben want het gaat in tegen iets wat we in we wetenschap niet zouden verwachten.

Het uitgeven van geld wordt in onze breinen geassocieerd met pijn reactie. We zijn als mensen enorm verlies avers. Een verlies van 100€ doet mentaal dubbel zoveel pijn als het krijgen van 100€ plezier doet, we noemen dat fenomeen in de psychologie verliesaversie.

En klassiek zien we inderdaad in ongeveer de afgelopen 20 jaar aan onderzoek dat het fysieke verlies dat gepaard gaat met cash betalingen versterkt deze aversie, waardoor mensen zich meer bewust worden van de uitgave. Dat komt omdat je dan op een veel concretere manier letterlijk geld uit u portomonee ziet gaan, tegenover digitaal geld wat iets abstracter aanvoelt, het zijn als het ware nummers op een scherm, die pijn van betalen nog verder verminderen.

Zo dachten we althans.

• Want wat stellen onderzoekers in Zweden nu vast: bij jongeren en Gen Z is dat veel minder het geval. Zij zijn het gewoon om digitaal te betalen, krijgen in een app een pushmelding als ze geld uitgeven en zien in diezelfde apps voortdurend hun saldo dalen wanneer ze geld uitgeven. Uit een onderzoek is gebleken dat betalingsmeldingen de pijn van betaling kunnen oproepen, net zoals dat bij contant geld het geval is.
• De jongeren die meededen aan het Zweedse onderzoek moesten een dagboek bijhouden waarin ze zowel hun digitale- als cash-betalingen bijhielden en er commentaar op gaven. Ze vertelden onder meer “Ik ben zo slecht in het bijhouden van cash geld, voor mij is het als gratis geld, omdat het niet op mijn bankrekening verschijnt.”
• Voor veel jongeren uit het Zweedse onderzoek voelt cash geld niet meer aan als echt geld.
• Dat sluit aan bij Amerikaans onderzoek van afgelopen zomer, waaruit blijkt dat voor zowat één op de drie Amerikanen ‘cash don’t count’. 29% van de Amerikanen is van mening is dat het uitgeven van contant geld niet echt 'telt' als besteedbaar geld, omdat hun rekeningsaldo niet afneemt.

Het onderzoek is nog niet gepubliceerd, maar doet wel al de wenkbrouwen fronsen.

• De bevinding dat jongeren een andere band hebben met (cash) geld, ligt een beetje in lijn met het recente fenomeen ‘girl math’ dat we hier en daar zien opduiken op instagram en tiktok. Het verwijst naar een speelse manier om uitgaven of financieel gedrag te rechtvaardigen die misschien niet logisch of economisch verantwoord is, maar emotioneel of psychologisch bevredigend voelt. Klassieke girl math-redeneringen zijn: “Als ik iets terugbreng wat ik heb gekocht, is het alsof ik geld heb verdiend,” of inderdaad: “Als ik contant betaal, is het gratis, want het geld gaat niet van mijn bankrekening

Mental accounting

Dit fenomeen sluit perfect aan bij wat we in de gedragseconomie 'mental accounting' noemen - het idee dat mensen verschillende mentale rekeningen hebben voor verschillende soorten geld en uitgaven. Bij jongeren zien we dat deze mentale boekhouding steeds meer gekoppeld is aan digitale transacties, terwijl cash geld in een aparte, minder 'reële' categorie valt.

Nu belangrijke kanttekening om nog mee te geven is dat Zweden sowieso wel al een uitzondering is. Ze zijn daar al een stuk verder gevorderd om een cashloze samenleving te worden. Daar schommelt het percentage cash betalingen momenteel rond de 10%,

Volgens recente data van het Europese Centrale Bank (ECB) zijn in Europa 52% van de transacties cash, tegenover 59% in 2022. In termen van waarde zijn kaarten het meest dominante betaalinstrument (met een aandeel van 45%, tegenover 46%), gevolgd door contant geld (39%, tegenover 42%) en mobiele apps (7%, tegenover 4%).

In ons land doet 1 op 3 Belgen doet nog wekelijks een aankoop met cash geld. Bij ondervraagden vanaf 45 jaar is dat zelfs meer dan 40 procent. 72 procent van de Belgen heeft op elk moment cash geld op zak. In net iets meer dan de helft van de gevallen (51%) is dat een bedrag tussen 1 en 50 euro. slechts 1 op 5 Belgen kon op een gegeven moment niet met cash geld betalen toen men hen dat vroeg.