Het deelstep probleem is fundamenteel en op verschillende niveaus een psychologisch probleem.
Mensen gedragen zich niet altijd op de manier die we zouden verwachten. Vaak maken ze keuzes die op het eerste gezicht vreemd lijken, maar, wanneer we die door de psychologische bril bekijken, eigenlijk verrassend voorspelbaar zijn. Menselijk gedrag is meestal het gevolg van a) wat de “makkelijke” keuze is, en b) wat we denken dat anderen doen/ wat we anderen zien doen.
Wanneer we het over het ‘deelstep probleem’ hebben, hebben we het in essentie over een monster met verschillende tentakels, die elk hun eigen verklaring hebben en een andere aanpak vergen. Ik zet de twee voornaamste issues even uiteen.
- “Don’t be gentle, it’s a rental’: De psychologische valkuilen van de deeleconomie
- Waarom mensen het e-gevaar op twee wielen onderschatten
1. Waarom we minder zorg dragen voor een deelstep: De psychologische valkuilen van de deeleconomie
Endowment effect of Eigendomseffect:
Mensen hebben de neiging om meer zorg te dragen voor spullen die ze bezitten dan voor spullen die ze lenen of huren. In de psychologie noemen we dit fenomeen "endowment effect”. Het verklaard waarom mensen minder zorg dragen voor een deelstep dan voor een eigen step. Omdat mensen een gedeelde step niet als een tijdelijk bezit beschouwen, zijn ze minder geneigd om er voorzichtig mee om te gaan dan met een eigen step. Verschillende studies [1] [2] tonen aan dat ‘psychologisch eigendom’ van goederen en ervaringen vaak verloren gaat in deel economieën, althans in ‘ride-sharing’ en ’space-sharing’ diensten (verhuur van woning / AirBnB).
“Don’t be gentle, it’s a rental”
Wanneer gevolgen niet voortvloeien uit acties
Omdat de deelstepverhuurder meestal een verzekering heeft afgesloten voor de schade aan deelsteps, hebben gebruikers maar weinig voeling met de gevolgen van hun acties, ze draaien er uiteindelijk toch niet zelf voor op. Wanneer er bijgevolg ongewenst gedrag gesteld wordt komen er geen negatieve gevolgen. Deze disconect tussen actie-gevolg maakt allicht deel uit van het probleem. Er heerst dan ook de perceptie dat het moeilijk te achterhalen valt of schade toegebracht werd door een gebruiker of niet.
Doordat gebruikers niet direct (financieel) verantwoordelijk zijn voor schade aan de deelstep, hebben ze ook minder incentives om er zorgvuldig mee om te gaan. Dit kan leiden tot roekeloos gedrag en het verwaarlozen van de deelstep. Wanneer we dan vervolgens ook nog eens een ‘geblutste’ step gebruiken, zijn we des te minder geneigd om er zeer voorzichtig mee om te gaan, “want ze is toch al beschadigd”.
Mensen zijn sociale dieren
Wij als mensen zijn sociale dieren. We laten ons enorm leiden door wat we denken dat anderen doen, wat we denken dat de ‘sociale norm’ is. En daarvoor laten we ons informeren door wat we zien in onze omgeving. Wanneer we bijgevolg zien dat deelsteps zomaar in het midden van de stoep achtergelaten worden, of op een hoop op een pleintje liggen, zorgt dat ervoor dat de sociale norm, als het ware impliciet gezet wordt. Zonder dat mensen noodzakelijk slechte bedoelingen hebben, wordt de morele vraag ‘is dit wel ok?’ meteen bekrachtigd/ontkracht door het omgevingssignaal. De drempel om je step bij de hoop te gooien wordt dan ook vele malen kleiner. Het doet mij een beetje denken aan de ‘Broken windows theory’. Dat is een psychologische theorie uit 1982 door Kelling, G. en James Q. die stelt dat ‘vuil zien, verder doet vervuilen’. Het werkt gelukkig ook in twee richtingen. In een propere buurt, waar alle deelstepjes mooi in een rijtje staan, zal je dan ook veel minder overlast tegenkomen van steps die zomaar op straat liggen. Daarnaast speelt er ook een zeker ‘Omstaander effect’ mee. Hoe meer mensen weten dat anderen mensen niets doen, hoe kleiner de kans dat iemand ingrijpt.
Mogelijke oplossing voor deze problemen
Vanuit een gedragseconomisch perspectief zijn er verschillende mogelijke zaken die ondernomen kunnen worden om tot een gewenste situatie komen, zonder dat we heel het gegeven op de schop moeten doen.
Gebruikers van de deelstep een gevoel van eigendom en verantwoordelijkheid te geven, ook al bezitten ze de step niet echt, zou een potentiële oplossing voor dit probleem kunnen zijn.
Dit kan worden bereikt door bijvoorbeeld een persoonlijke identificatie toe te wijzen aan de gebruiker die de deelstep huurt, en door hen verantwoordelijk te maken voor het onderhoud en de netheid van de step. Zo kan de verhuurder bijvoorbeeld voor- en na gebruik van de deelstep vragen om foto’s op te laden die de staat voor en na gebruik moeten aantonen. Bovendien kan de verhuurder de gebruikers voor gewenst gedrag belonen voor het zorgvuldig gebruik van de step (geen schade, proper achterlaten,…), bijvoorbeeld door een kleine franchise vrij te geven of korting te geven aan ‘goede gebruikers’ voor toekomstige huurkosten of door punten te geven die kunnen worden ingewisseld voor andere diensten. Op deze manier kan het bezitseffect worden gecreëerd, waardoor gebruikers ook op een tastbare manier het gevoel krijgen dat hun gedrag gevolgen kan hebben. Gebruikers zullen zich meer betrokken voelen bij de deelstep en er meer zorg voor dragen. Bij meer mature industrieën zoals AirBnB werken dergelijke systemen goed. Je hebt daar een publiek profiel waarbij huurders/ verhuurders van elkaar kunnen zien hoe goed een gebruiker zich aan “de regels” kan houden. een patroon van “slechte” reviews is daar rechtstreeks verbonden aan gevolgen.
Het ‘Correcte’ gedrag moet natuurlijk wel mogelijk en helder zijn (en liefst ook nog eens de makkelijkste keuze) , anders zullen mensen automatisch gedrag stellen die de omgeving en context uitlokt.
We moeten ons afvragen hoe we de omgeving of de keuze architectuur zo kunnen inrichten dat het gewenste gedrag het gemakkelijke en voor de hand liggende gedrag is om te maken?
er geen duidelijke plek voorzien om de deelsteps proper achter te laten? Dan kunnen we moeilijk van mensen verwachten dat ze zich automatisch zullen organiseren naar de ambigue norm. Steden en gemeenten kunnen bijvoorbeeld op probleemlocaties, net als een fietsen stalplaats, een grondmarkering aanbrengen die de ‘stepstalplaatsen’ aanduiden.
Voorbeeldje uit Denver
De verhuurder zou via de app de huurders ook kunnen “nudgen” om de deelstep op de gewenste locatie achter te laten, waarbij ze minder moeten betalen, of een klein deeltje ‘terug krijgen’ bij correct achterlaten van het toestel. We zijn als mensen (zeker als Belgen) enorm risico vermijdend, dus ik verwacht dat dit wel effect zal hebben. Denk aan de grote kringen op het Sint-Pietersplein tegen covid.
Zo kan het sociale normprobleem zichzelf ook snel oplossen met minimale effort. Steden kunnen hier echter ook nog een stapje verder in gaan met slimme sensibilisatiecampagnes die de sociale normen zeer expliciet maken. Ik denk hierbij aan een campagne tegen zwerfcvuil uit de UK ‘You litter? People notice’.
Campagnebeeld
2. Waarom we de gevaren systematisch onderschatten
Mensen zijn notoir slechte statistici. Dat is echter wel problematisch wanneer we op continue basis inschattingen, zoals gevaar, pakkans bij een overtreding,… moeten maken.
"We moeten er niet van uitgaan dat mensen hun gedrag zullen veranderen door ze alleen de statistieken te geven.”
We onder-en overschatten continu onze kansen op allerlei gedragingen. We laten ons eerder beïnvloeden door wat we zelf recent meegemaakt hebben of kunnen opvissen uit ons geheugen om een inschatting op te baseren dan bijvoorbeeld de statistieken over de gevolgen van ongevallen met een e-step.
Overconfidence bias
Mensen hebben de neiging om hun eigen vaardigheden te overschatten en de gevaren te onderschatten, vooral als het gaat om activiteiten die we als “gemakkelijk” beschouwen, of wanneer we het gevoel hebben dat we het wel onder de knie hebben, zoals het rijden op een deelstep. Zo gaan we er op dezelfde moment collectief vanuit dat we minder snel betrokken zullen zijn bij een ongeval dan anderen.
Het frequency- en recency effect
Daarnaast speelt het recency en frequency effect een rol. Mensen hebben de neiging om hun inschattingen (en gedrag) te laten beïnvloeden door recente en frequente gebeurtenissen. Als mensen bijvoorbeeld regelmatig met een deelstep rijden en geen ongelukken hebben gehad, zullen ze geneigd zijn om hun vaardigheden te overschatten en de gevaren te onderschatten. We kennen daarnaast meestal niemand in onze omgeving die recent een ongeval heeft gehad, daarom onderschatten we onze kansen om zelf een ongeval voor te hebben. Daar kunnen beleidsmakers echter wel een truckje voor gebruiken (Nee het is geen statistische chart !)
Waarom statistische informatie niet werkt
Beleidsmakers komen vaak met wetenschappelijke gegevens en statistieken over de risico's, ze hebben de neiging veel grafieken en cijfers te gebruiken, met de hoop verandering teweeg te brengen in mensen hun rijgedrag.
Wat werkt er dan wel? We zijn cognitief geëvolueerd om verhalen door te vertellen. En dat zien we nu ook in onderzoek, dat verhalen en anekdotes psychologisch veel effectiever en invloedrijker kunnen zijn dan de grafieken. Je overtuigd mensen niet met saaie, wetenschappelijke feiten (waarvan mensen het gevoel hebben dat die toch niet op hun van toepassing zijn), maar wel met hartverscheurende verhalen over een kind dat zijn tanden brak na een val met de deelstep, of iemand die vanaf de nek verlamd geraakte door een deelstep ongeval. Dergelijke campagnes hebben klassiek veel grotere impact. In dit geval verwacht ik dat een negatief kader ook beter zal werken dan een positief kader. Het positieve verhaal is meestal te saai. “Mijn kind droeg een helm, viel, maar er gebeurde niets.” Dergelijke verhalen blijven niet echt hangen. Het negatieve verhaal daarentegen zal in dit geval waarschijnlijk beter beklijven, omdat het hartverscheurend is. We voelen het risico bijna toenemen als we een echt voorbeeld zien van iemand voor wie het slecht afliep.
Die zal impact hebben op verschillende probleemaspecten: helm dragen, op de telefoon tijdens het rijden, roekeloos rijgedrag, … Wat desgevallend ook kan werken is het duidelijk en concreet maken van foutief gedrag en de pakkans. “Afgelopen week werden er op deze baan 30 mensen voor 150€ beboet door gedrag X. Voor dat bedrag kan je een heel jaar lang een deelstep huren. “ → Dat laatste stukje is een nudge op zich. Die 150$ zal werken, maar maak concreet wat mensen met dat bedrag kunnen, en het zal meer pijn doen.
De sociale (on)veiligheidsnormen
Ook als we het over veiligheidsnormen hebben, speelt de sociale perceptie een grote rol. “Monkey see - monkey do” zeggen we wel eens. Zien we anderen op hun telefoon, zonder helm of onverantwoord snel door straat zoefen? Dan vormt dat impliciet al de norm. Dat is de dagdagelijkse bevestiging van wat er wel/niet ok is. Dat zegt veel meer dan een artikel dat maanden geleden verscheen over risico’s. Hier lijkt het mij een no-brainer om zaken zoals een helm gewoon te verplichten en voor zaken als snelheid goed te handhaven met duidelijke visible normen. Plak ze desnoods met icoon stickers op elke step.
snelheidsduivels
